Վիկտոր Համբարձումյանը ծնվել է 1908 թ. Թբիլիսիում: Նրա հայրը` Համազասպ Համբարձումյանը առաջինն էր հայտնաբերել որդու հետաքրքրությունները թվաբանական հաշվարկների հանդեպ: Երբ Վիկտորը 4 տարեկան էր, կարողանում էր հեշտությամբ բազմապատկել երկնիշ թվերը:
Թվերի անսահման աշխարհի հանդեպ նրա սերը շուտով նրան տարավ դեպի աստղագիտություն, դեպի անսահման տիեզերքի օբյեկտները, և 1920-21 թթ. Նա կարդում էր աստղագիտության վերաբերյալ ձեռք ընկած բոլոր գրքերը:
1924 թ. նա մեկնեց Լենինգրադ, որպեսզի ընդունվի Լենինգրադի պետական համալսարանը: Նրա գիտական հետազոտությունները սկսվեցին շատ վաղ և նա իր առաջին գիտական հոդվածը հրապարակեց, երբ ընդամենը 18 տարեկան էր:
Ստորև թվարկված են Համբարձումյանի առավել նշանակալից 20 արդյունքներն ըստ ժամանակային հերթականության.
- Առաջին անգամ սեփական արժեքներին համապատասխանող դիֆերենցիալ հավասարման տեսքը գտնելու փորձ է արվել: Առաջին անգամ ձևակերպել է Շտուրմ-Լիուվիլի խնդրին հակադարձ խնդիր, որը հետագայում դարձավ նմանատիպ հակադարձ խնդիրների հետազոտության մի ամբողջ ուղղության սկիզբ (1929 թ.):
- Առաջ է քաշվել գաղափար, ըստ որի ոչ միայն էլեկտրամագնիսական դաշտի քվանտները` ֆոտոնները, այլև մյուս մասնիկները (այդ թվում հանգստի ոչ զրոյական զանգված ունեցողները) կարող են ծնվել և ոչնչանալ այլ մասնիկների հետ փոխազդեցության հետևանքով (այդ գաղափարն ընկած է տարրական մասնիկների ժամանակակից ֆիզիկայի և դաշտի քվանտային տեսության հիմքում) (Դ.Դ. Իվանենկոյի հետ համատեղ, 1930 թ.):
- Ապացուցել է ատոմային միջուկներում ազատ էլեկտրոնների գոյության անհնարինությունը: Ցույց է տրվել, որ բացի պրոտոններից միջուկներում կարող են լինել գրեթ նույն զանգվածի էլեկտրաչեզոք մասնիկներ: Դրանից երկու տարի անց Ջեյմս Չեդվիկը հայտնագործեց նեյտրոնը (Դ.Դ Իվանենկոյի հետ համատեղ, 1930 թ.):
- Առաջին անգամ հետազոտվել է կենտրոնական աստղի լույսի ճնշման ազդեցության տակ մոլորակաձև միգամածությունների լայնացման մեխանիզմը: Ցույց է տրվել, որ լույսի ճնշման հետևանքով այդ միգամածությունները լայնանում և ցրվում են տարածության մեջ և որ դրանք չեն կարող գոյատևել 100000 տարուց ավելի, եթե աստղից անընդհատ արտահոսք չկա: Առաջին անգամ ձևավորվել է տիեզերական ավելի խիտ նյութից ավելի նոսր օբյեկտների առաջացման պարադիգմը (1932 թ.):
- Առաջարկել է մոլորակաձև միգամածությունների կենտրոնական աստղերի մակերըութային ջերմաստիճանների որոշման նոր եղանակ (Զանստրայի եղանակի զարգացումը) ու տվել կարճալիք ֆոտոնների վերափոխման հավանականային ձևակերպումը, որը հանգեցնում է մոլորակաձև միգամածությունների ճառագայթային հավասարակշռության սահմանը (1932 թ.):
- Առաջին անգամ գնահատվել են Նոր և Գերնոր աստղերի կողմից արտանետվող նյութի քանակը և թաղանթների զանգվածները: Ստացվել է մինչև օրս օգտագործվող գնահատականը, ըստ որի Նորի բռնկման ժամանակ արտանետվում է 0.00001 Արեգակի զանգվածով, իսկ Գերնորերը դուրս են շպրտում Արեգակի մեկ զանգվածին հավասար նյութ (Ն.Ա. Կոզիրևի հետ համատեղ, 1933 թ.):
- Աստղերի տեսագծային արագությունների և երկնային կոորդինատների միջոցով առաջին անգամ արտածվել է նրանց տարածական արագությունների բաշխման ֆունկիան, որը հանգեցվել էր Ռադոնի հակադարձ ձևափոխություն կատարելուն: Չորս տասնամյակ անց այդ նույն մաթեմատիկական ապարատը կիրառվեց տոմոգրաֆների ստեղծման և շահագործման նպատակով (1936 թ.):
- Ցածր գալակտիկական լայնություններում սպիտակ աստղերի ուսումնասիրության միջոցով ցույց է տրվել սպիտակ թզուկ աստղերի բազմաքանակությունը Գալակտիկայում, ինչը հետագայում ապացուցվեց մեծ քանակով սպիտակ թզուկների հայտնաբերմամբ (Գ.Ա. Շայնի հետ համատեղ, 1936 թ.):
- Լայն աստղազույգերի վիճակագրական հետազոտությամբ առաջին անգամ ցույց է տրվել, որ դրանք հեռու են դիսոցիատիվ հավասարակշռությունից: Դա թույլ է տվել ապացուցել, որ աստղազույգերի բաղադրիչներն առաջացել են համատեղ և որ դիտվող բաշխումը վերին սահման է դնում գալակտիկայի տարիքի վրա` 10 մլրդ տարի: Դրանով ցույց է տրվել Գալակտիկայի տարիքի մինչև այդ գերիշխող Ջեյմս ջինսի գնահատականի («Ժամանակի երկար սանդղակի»` 1013 տարի) սխալ լինելը և ապացուցվել «ժամանկի կարճ սանդղակի» ճշմարտացիությունը (1936-1937 թթ.):
- Մշակվել են աստղային համակարգերի վիճակագրական մեխանիկայի հիմունքները: Բացահայտվել է բաց աստղակույտերի «գոլորշիացման» մեխանիզմը, ինչը թույլ է տվել առաջին անգամ գնահատել դրանց կիսատրոհման պարբերությունը (ցույց է տրվել, որ աստղակույտերը տրոհվում են 1 մլրդ տարվա ընթացքում), կանխագուշակելով թզուկ աստղերով աստղակույտերի աղքատացման պրոցեսը: Այս հետազոտությունը այն հիմքերից մեկն էր, որ թույլ տվեց Գալակտիկայի ընդունված տարիքը պակասեցնել երեք կարգով և գործածության մեջ դնել Գալակտիկայի տարիքի «կարճ սանդղակը» (1938 թ.):
- Միջաստղային կլանող նյութի (Ծիր Կաթնի փոշային բաղադրիչի) բնույթի և պատառաձև կառուցվածքի բացահայտումն ու առանձին ամպերի կլանման միջին չափի գնահատումը: Առաջին անգամ ցույց տրվեց, որ այդ ամպերը միջինում կլանում են 0.2 աստղային մեծության չափով (Շ.Գ. Գորդելաձեի հետ համատեղ, 1938 թ.):
- Պղտոր միջավայրում լույսի ցրման նոր տեսության` Ինվարիանտության տեսության մշակումը: Ճառագայթման տեղափոխման խնդիրների լուծման նպատակով առաջարկել է Ինվարիանտության սկզբունքը: Այն պարզ ֆիզիկական դատողությունը, որ կիսաանվերջ հարթ-զուգահեռ միջավայրին նույն հատկություններով բարակ շերտի ավեացումը չի փոխում նրա անդրադարձման հատկությունները, հիմք հանդիսացավ հետազոտական նոր մոտեցման ստեղծման համար (1941-1942 թթ.):
- Ծիր կաթնի պայծառության ֆլուկտուացիաների տեսությունը, որը կարող է սահմանվել շատ պարզ ձևակերպմամբ` անվերջ օպտիկական հաստության սահմանային դեպքում Ծիր Կաթնի պայծառության ֆլուկտուացիաների բաշխումն ինվարիանտ է դիտողի դիրքի նկատմամբ (1944 թ.):
- Աստղասփյուղների` ջերմ հսկաների և T Ցուլի տիպի աստղերի խմբավորումների, հայտնագործումը: Առաջին անգամ ցույց տրվեց, որ աստղերն առաջանում են Գալակտիկայի էվոլյուցիայի բոլոր փուլերում, այդ թվում նաև ներկայումս, և որ աստղառաջացումն անընդհատ պրոցես է: Ցույց տրվեց, որ աստղերն առաջանում են ոչ թե առանձին-առանձին, այլ` խմբերով (1947 թ.):
- Աստղասփյուղների ընդարձակման երևույթի տեսական կանխագուշակումը: Օրիոնի տրապեցիայի տիպի համակարգերի վիճակագրությունը և երիտասարդ աստղային համակարգերի քայքայման ապացույցը (Բ.Ե. Մարգարյանի հետ համատեղ, 1949-1951 թթ.):
- Ապացուցել է անկայուն աստղերի սպեկտրներում դիտվող անընդհատ առաքման ոչ ջերմային բնույթը և առաջ է քաշել գաղափար աստղային ճառագայթման էներգիայի նոր հնարավոր աղբյուրների վերաբերյալ` նախաաստղային գերխիտ նյութի մասին վարկածը (1954 թ.):
- Գալակտիկաների միջուկների ակտիվության գաղափարը: Առաջին անգամ ուշադրություն հրավիրվեց ակտիվության տարբեր ձևերին, դրանք մեկնաբանելով իբրև միջուկի ֆիզիկական ակտիվության երևույթի տարբեր դրսևորումներ: Ցույց տրվեց գալակտիկաների միջուկների ակտիվության էվոլյուցիոն նշանակությունը և առաջարկվեց վարկած միջուկների ակտիվության շնորիվ նոր գալակտիկաների ծնման վերաբերյալ: Նոր զարգացում ստացավ նախաաստղային գերխիտ նյութի վերաբերյալ վարկածը (1956 թ.):
- Գերխիտ այլասերված աստղային կոնֆիգուրացիաների տեսական հետազոտությունը. բարիոնային աստղերի տեսության հիմունքների մշակումը, որը հետագայում թույլ տվեց բարձրացնել աստղային զանգվածների համար Չանդրասեկարի ստացած սահմանը (Գ.Ս. Սահակյանի հետ համատեղ, 1960-1961 թթ.):
- Բռնկվող աստղերի վիճակագրական հետազոտությունները. Առաջարկվեց աստղային համակարգում բռնկվող աստղերի ընդհանուր թվի գնահատման մեթոդ` հիմնված այդ համակարգում արդեն հայտնի բձնկվող աստղերի դիտումների վրա: Արդյունքում պարզվեց բռնկումային ակտիվության օրինաչափ բնույթը ցածր լուսատվության և փոքր զանգվածով ուշ դասի աստղերի համար: Ապացուցվեց, որ այդ դասի աստղերն իրենց երիտասարդության վաղ փուլերում անպայմանորեն անցնում են բռնկումային ակտիվության փուլով (1968 թ.):
- Բռնկվող աստղերի հայտնաբերման ժամանակագրության (առաջին բռնկումների) և հաստատման (երկրորդ բռնկումների) հիման վրա տվյալ աստղային համակարգում բռնկումների միջին հաճախականության բաշխման ֆունկցիայի դորսբերումը հակադարձ խնդրի եղանակով (1978 թ.):
Աղբյուրը՝ Տիեզերք ակումբի բլոգ
Post a Comment
Հա՞յ ես, ուրեմն մեկնաբանությունդ գրիր բացառապես ՀԱՅԱՏԱՌ
Շնորհակալություն